Ewaluacja to obiektywna ocena projektu, programu lub polityki na wszystkich jego etapach, tj. planowania, realizacji i mierzenia rezultatów. Powinna ona dostarczyć rzetelnych i przydatnych informacji pozwalając wykorzystać zdobytą w ten sposób wiedzę w procesie decyzyjnym. Często dotyczy ona procesu określenia wartości lub ważności działania, polityki lub programu.
W bieżącej perspektywie finansowej Rada Unii Europejskiej zobowiązała wszystkie państwa członkowskie do przeprowadzenia ewaluacji pomocy finansowej z Funduszy Europejskich przepisami Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej.
Według powyższego rozporządzenia ewaluacje przeprowadza się w celu poprawy jakości projektowania i wdrażania programów, „pod kątem co najmniej jednego z następujących kryteriów: skuteczności, efektywności, trafności, spójności i unijnej wartości dodanej. Ewaluacje mogą również obejmować inne odpowiednie kryteria, takie jak poziom włączenia społecznego, niedyskryminację i widoczność, i mogą obejmować więcej niż jeden program”.
Ewaluacja jako proces systematycznej oceny interwencji z Funduszy Europejskich ciągle zyskuje na znaczeniu, pełniąc ważną rolę w procesie kształtowania polityki spójności Unii Europejskiej.
Rodzaje ewaluacji
Ze względu na moment przeprowadzania ewaluacji wyróżnia się następujące jej rodzaje:
- ewaluację ex ante (przed rozpoczęciem realizacji programu),
- ewaluację bieżącą (w trakcie realizacji UP i programu),
- ewaluację ex post (po zakończeniu realizacji UP i programu).
Ewaluacja ex ante może zostać przeprowadzana przed wdrożeniem programu, na etapie jego projektowania. W obecnej perspektywie ewaluacja tego typu jest procesem fakultatywnym.
Ewaluacja bieżąca (on-going) jest procesem mającym na celu lepsze zrozumienie bieżących efektów interwencji oraz sformułowanie rekomendacji użytecznych z punktu widzenia dalszego wdrażania programu. W ostatnich latach ewaluacja bieżąca jest najczęściej realizowanym typem ewaluacji.
Dodatkowo, w przypadku Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej, do 31 marca 2024 r. musi zostać przeprowadzona ewaluacja śródokresowa (mid-term), mierząca efekty realizacji programu w połowie okresu jego wdrażania.
Zgodnie z rozporządzeniem, ewaluacji ex post każdego programu, mierzącej jego wpływ, dokonują państwa członkowskie/Instytucje Zarządzające do 30 czerwca 2029 r.